Przychylne dla kredytobiorców orzecznictwo TSUE kładące nacisk na obowiązek udzielania przez banki pełnych i rzetelnych informacji dało klientom banków asumpt do dochodzenia roszczeń z tytułu tzw. sankcji kredytu darmowego. Szansy na bezkosztowe wyjście z umowy kredytu upatrują w ten sposób szczególnie Ci kredytobiorcy, których w ostatnich miesiącach mocno dotknęła podwyżka stóp procentowych NBP.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że sankcja kredytu darmowego ma zastosowanie jedynie do kredytów konsumenckich. Zgodnie z treścią art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim (dalej u.k.k.) przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Za taką umowę uważa się w szczególności umowę pożyczki.
Art. 29-33, 33a oraz 36a-36c u.k.k. zawierają szczegółowo określone wymogi, którym sprostać powinna każda umowa kredytu konsumenckiego. Dokument umowy, który otrzymuje konsument, ma zawierać zwięzłe kompendium informacji prawnej, tak aby nie musiał ponosić kosztów transakcyjnych w celu pozyskania potrzebnych mu informacji. Dokument umowy ma być instrumentem redukującym asymetrię informacyjną między kredytodawcą a konsumentem na temat sytuacji prawnej stron. (por. Czech Tomasz. Art. 35. W: Kredyt konsumencki. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2012.).
Jeżeli w dokumencie umowy nie zamieszczono elementów wymaganych przez u.k.k. i nie przekazano ich konsumentowi w inny sposób, kredytodawcę mogą spotkać sankcje o charakterze cywilnoprawnym, w tym sankcja kredytu darmowego.
Zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim (dalej u.k.k.) w przypadku naruszenia przez kredytodawcę art. 29-33, 33a oraz 36a-36c konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie. Sankcja kredytu darmowego polega zatem na uprawnieniu konsumenta do spłaty kredytu bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy. Celem sankcji kredytu darmowego jest pozbawienie kredytodawcy prawa do pobierania odsetek i innych opłat określonych w umowie z tytułu udzielonego kredytu za naruszenie obowiązków informacyjnych. Ustawa wskazuje wyraźnie, że sankcja kredytu darmowego odnosi się oprócz odsetek jedynie do kosztów należnych kredytodawcy (Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu I Wydział Cywilny, sygn. akt I C 46/19).
Wykładnia językowa art. 45 ust. 1 u.k.k. wskazuje, że skutki związane z sankcją kredytu darmowego powstają po złożeniu pisemnego oświadczenia. Na podstawie art. 61 § 1 k.c. oświadczenie konsumenta uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do kredytodawcy w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią.
Analizując orzecznictwo można zauważyć, że jako podstawę do zastosowania sankcji kredytu darmowego kredytobiorcy najczęściej wskazują m.in. brak informacji o kosztach, które konsument zobowiązany jest ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki (opłatach, prowizjach, marżach, kosztach usług dodatkowych), warunkach, na jakich koszty te mogą ulec zmianie, brak informacji o ewentualnych innych opłatach z tytułu zaległości w spłacie kredytu, niepodanie wysokości odsetek maksymalnych umowy kredytu, brak informacji o kolejności zaliczania rat kredytu na poczet należności kredytobiorcy, brak wskazania rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego (Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu I Wydział Cywilny z dnia 3 lutego 2020 roku, sygn. akt I C 46/19).
Stosunkowo często uwzględnianym przez sądy zarzutem jest brak udzielania przez bank informacji o spreadzie stosowanym przy przeliczeniu według tabeli kursów banku, o kosztach spreadu w całkowitym koszcie kredytu oraz rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania (Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 26 stycznia 2021 roku o sygn. akt XXVII Ca 460/19).
Przy czym uwzględnienie zarzutu braku informacji w umowie o działaniu ex tunc oświadczenia o odstąpieniu, a także o terminie na skorzystanie z tego uprawnienia Sąd Apelacyjny w Białymstoku (sygn. akt I ACa 281/19) uznał za mogące prowadzić do naruszenia klauzuli z art. 5 k.c. (zasady współżycia społecznego). Sąd stwierdził, iż celem kredytu darmowego jest m.in. to, aby konsument uniknął obciążeń, o których mógł nie mieć dostatecznej wiedzy, a jednocześnie, żeby realizował swój interes ekonomiczny na podstawie dotychczasowej umowy, bez konieczności zawierania kolejnej (patrz: Legalis, Ustawa o kredycie konsumenckim. Komentarz. red. K. Osajda. Wydanie 2. 2019 r., art. 45, Nb 12 i 13). Skorzystanie z uprawnienia z art. 45 ust. 1 u.k.k. nie doprowadziłoby u pozwanego do zmaterializowania się tych skutków, bowiem brak w umowie informacji o działaniu ex tunc oświadczenia o odstąpieniu, a także o terminie na skorzystanie z tego uprawnienia, nie doprowadziły u niego do powstania jakiegokolwiek uszczerbku. Powołanie się na powyższą sankcję nie służyłoby mu nadto do realizacji spornej umowy w zmienionym – bardziej korzystnym dla niego kształcie – skoro od czerwca 2017 r. zaprzestał wykonywania jakichkolwiek wynikających z niej obowiązków (…).Powyższe okoliczności świadczyły o tym, że nie korzystałby z omawianego prawa w sposób zgodny z jego społeczno – gospodarczym przeznaczeniem (art. 5 k.c.).
Opisywane w tym artykule rozwiązanie, szczególnie dla kredytobiorców, których raty w ostatnich miesiącach poszybowały w górę, może stanowić szansę, z której warto skorzystać. Przy czym warto zwrócić uwagę na to, że powołując się na sankcję kredytu darmowego należy bardzo szczegółowo przeanalizować zasadność zarzutów, które mają być stawiane bankowi. W przypadku wątpliwości co do prawidłowości konstrukcji danej umowy, a przez to wątpliwości co do możliwości dochodzenia roszczenia z tytułu SKD zachęcamy do kontaktu z kancelarią RSP.
Judyta Garwacka – Polisiak
Adwokat Raczyński Skalski & Partners – Radcowie Prawni Adwokaci sp.p.
