Na międzybankowym rynku pieniężnym dokonywane są operacje związane z pożyczaniem i lokowaniem środków na okres do jednego roku. Transakcje na tym rynku są zawierane wyłącznie pomiędzy bankami. Poniżej przedstawiamy instrumenty, którymi posługują się banki w zarządzaniu płynnością.
Materiał pochodzi z Portalu Edukacji Ekonomicznej NBPortal.pl
Rynek międzybankowy dzieli się na:
- rynek transakcji o charakterze lokacyjnym (lokaty zabezpieczone i niezabezpieczone),
– rynek krótkoterminowych instrumentów dłużnych o charakterze zbywalnym (w szczególności rynek bonów pieniężnych i wtórny – rynek papierów skarbowych).
Rynek niezabezpieczonych lokat międzybankowych
Rynek niezabezpieczonych lokat międzybankowych to jeden z segmentów rynku finansowego, który jako pierwszy wykształcił się w Polsce po 1989 r.
Przyczyną powstania tego rynku była potrzeba zarządzania płynnością przez banki komercyjne. Banki pożyczają sobie wzajemnie płynne rezerwy, czyli środki znajdujące się na ich rachunkach bieżących w banku centralnym (rezerwa obowiązkowa oraz środki utrzymywane dobrowolnie). Tym samym rynek ten umożliwia przenoszenie środków pomiędzy bankami, które posiadają nadwyżkę płynności do tych, które odnotowują niedobór. Banki utrzymują środki na rachunku bieżącym w banku centralnym m.in. w celu regulowania płatności w ramach systemu rozliczeń SORBNET, zatem płynne rezerwy pełnią rolę środka płatniczego w rozrachunkach międzybankowych. Wykonywanie rozrachunków międzybankowych polega na obciążeniu lub uznaniu rachunku danego banku. Płynne rezerwy banków zmieniają się m.in. na skutek płatności dokonywanych między klientami różnych banków. Płatności detaliczne są rozliczane poprzez Krajową Izbę Rozliczeniową, a następnie poprzez system SORBNET rachunki bieżące banków komercyjnych w banku centralnym zostają skorygowane o saldo rozliczeniowe, wynikające z kompensacji transakcji detalicznych.
Banki, zaspokajając swoje potrzeby płynnościowe, zawierają między sobą transakcje. Popyt i podaż na płynne rezerwy kształtują cenę, jaką bank jest zobowiązany zapłacić za pożyczone na rynku lokat międzybankowych środki lub jaką otrzyma za przyjęty depozyt. Cena ta wyrażana jest poprzez stawki rynku pieniężnego WIBOR (gdy banki pożyczają pieniądze innym) i WIBID (gdy przyjmują lokaty). W zależności od okresu, na jaki banki lokują środki, stosowane są następujące stawki:
O/N (ang. overnight) – lokaty jednodniowe, które rozpoczynają się w dniu zawarcia transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,
T/N (ang. tomorrow next) – lokaty jednodniowe, które rozpoczynają się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,
S/N (ang. spot next) – lokaty jednodniowe, które rozpoczynają się w drugim dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,
SW (ang. spot week) – lokaty tygodniowe,
2W – lokaty dwutygodniowe,
1M – lokaty jednomiesięczne,
3M – lokaty trzymiesięczne,
6M – lokaty sześciomiesięczne,
9M – lokaty dziewięciomiesięczne,
12M – lokaty roczne.
Wszystkie lokaty dłuższe niż jednodniowe (oraz lokata S/N) rozpoczynają się drugiego dnia roboczego po zawarciu transakcji. W każdym dniu roboczym o godzinie 11 podawany jest fixing stawek referencyjnych. Banki pełniące funkcje Dealerów Rynku Pieniężnego podają stawki, po jakich byłyby gotowe udzielić lub przyjąć depozyt złotowy na ww. terminy. Stawki wylicza się jako średnią arytmetyczną po odrzuceniu jednego lub dwóch najniższych i najwyższych kwotowań. Stawki ustalane na rynku pieniężnym stanowią bazę przy ustalaniu wysokości oprocentowania kredytów udzielanych przez banki. Pomimo że stawki rynku pieniężnego kształtowane są na skutek popytu i podaży na pieniądz, granice dla poziomu tych stawek wyznaczają stopy procentowe ustalane przez bank centralny. Pasmo wahań stopy o terminie overnight wyznaczają stawki operacji depozytowo-kredytowych. Górnym ograniczeniem dla stopy O/N jest stopa lombardowa. Jest to cena, za jaką banki mogą uzyskać pieniądze z banku centralnego pod zastaw papierów wartościowych uzupełniając swoje niedobory płynności. Dolną granicą stawki O/N jest stopa depozytowa banku centralnego. Jest to stopa, po jakiej nadwyżki płynnościowe banków mogły być lokowane na koniec dnia w banku centralnym. Wahania stopy O/N następują prawie zawsze wewnątrz pasma wyznaczonego przez stopy banku centralnego. Działaniem, które stabilizuje poziom krótkoterminowych stawek rynku pieniężnego jest uśredniony system rezerwy obowiązkowej.
W 2005 r. wprowadzono na polski rynek stawkę POLONIA. Stawka POLONIA określa oprocentowanie depozytów złotowych udzielonych lub przyjętych w terminie O/N (trwających od dnia zawarcia transakcji do następnego dnia roboczego). Różnica w stosunku do O/N WIBOR/WIBID polega na tym, że stawka POLONIA odzwierciedla rzeczywistą cenę pieniądza na rynku, bowiem banki podają kwotowania dla tych transakcji, które zostały zawarte i przesłane do rozliczenia do godziny 16. Stawka POLONIA jest kalkulowana jako średnia ważona stopa oprocentowania depozytów przekazanych przez banki uczestniczące w fixingu (wagami są wartości zawartych transakcji). Wysokość stawki POLONIA kształtuje się w przedziale pomiędzy stawkami referencyjnymi O/N WIBOR i O/N WIBID.
Rynek bonów pieniężnych
Istotnym czynnikiem, który ma wpływ na sytuację na rynku lokat międzybankowych jest płynność systemu bankowego. W Polsce utrzymuje się nadmiar płynności w systemie bankowym. W celu jego redukowania bank centralny emituje bony pieniężne. Ograniczanie nadpłynności systemu bankowego służy skutecznemu działaniu banku centralnego. Emisja bonów pieniężnych jest podstawową formą operacji otwartego rynku. Bank Centralny co tydzień organizuje przetargi, na których sprzedawane są bony pieniężne. Termin zapadalności bonów pieniężnych wynosi 7 dni. Od 2006 r. do przetargów na bony pieniężne dopuszczone są wszystkie banki działające w Polsce, które uczestniczą w systemach rozliczeń niezbędnych do przeprowadzenia tej operacji. Warto podkreślić, że przed 2006 r. jedynymi uczestnikami przetargów na bony pieniężne były banki posiadające status Dealera Rynku Pieniężnego. Bank Centralny przeprowadza operacje otwartego rynku po to, aby wpływać na poziom krótkoterminowych stóp procentowych, bowiem poprzez stopy procentowe realizuje swój podstawowy cel, jakim jest stabilność poziomu cen. Rentowność bonów pieniężnych, której dolne ograniczenie określa stopa referencyjna Banku Centralnego, oddziałuje na wysokość stawki rynku pieniężnego SW WIBOR (depozyt tygodniowy), która odpowiada terminowi zapadalności bonów pieniężnych. Tym samym bank centralny wpływa na cenę pieniądza na rynku międzybankowym.
Lokaty zabezpieczone
W strukturze rynku transakcji o charakterze lokacyjnym, zabezpieczonych i niezabezpieczonych, na rynku międzybankowym w Polsce, lokaty międzybankowe stanowią ok. 75% wartości operacji. Pozostałą część stanowią lokaty zabezpieczone walutami (swapy walutowe) i papierami wartościowymi (transakcje warunkowe repo i sell-buy-back). Zabezpieczenie składane stronie transakcji sprawia, że taka operacja wiąże się z mniejszym ryzykiem dla banku-kontrahenta (w mniejszym stopniu obciąża limit kredytowy danego banku uczestniczącego w transakcji). Z tego też względu w wielu krajach są one dominującym segmentem rynku transakcji lokacyjnych. Istnieją dwa rodzaje transakcji warunkowych zabezpieczanych papierami wartościowymi: transakcje repo (repurchase agreement) i buy-sell-back/sell-buy-back (BSB/SBB). Transakcje te polegają na sprzedaży/zakupie papierów wartościowych i równoczesnym zakupie/sprzedaży w ustalonym dniu w przyszłości po z góry ustalonej cenie. Tym samym są one syntetycznymi depozytami i syntetycznymi pożyczkami. Oprocentowanie ustalane w ramach tych transakcji nie odzwierciedla rentowności papierów wartościowych służących zabezpieczaniu operacji. Stopa procentowa na rynku repo jest różnicą między ceną zakupu a ceną sprzedaży papierów wartościowych. Ze względu na to, że transakcje repo i BSB/SBB są zabezpieczone, ich oprocentowanie jest niższe niż niezabezpieczonych lokat międzybankowych. Pomimo że obie transakcje są do siebie zbliżone pod względem ekonomicznym, w Polsce lepiej rozwinięty jest rynek operacji BSB/SBB.
Lokatami zabezpieczonymi na rynku pieniężnym są również swapy walutowe (fx swaps). Transakcje te polegają na zakupie/sprzedaży walut i równoczesnej odsprzedaży/odkupieniu walut w określonym terminie w przyszłości. Tym samym otrzymuje się, tak jak w przypadku rynku repo, syntetyczną pożyczkę lub syntetyczny depozyt. Aby zaciągnąć pożyczkę w PLN na rynku fx swap, należy sprzedać waluty obce w transakcji kasowej i odkupić je w transakcji terminowej. Oprocentowanie takiej transakcji wynika z różnic w kursach rozliczenia transakcji kasowej i terminowej. Rynek swapów walutowych zaspokaja głównie potrzeby inwestorów zagranicznych, którzy często finansują w ten sposób zakup polskich obligacji na rynku transakcji fx swap. Wskazuje na to struktura obrotów w tym segmencie, bowiem około 90% transakcji na rynku międzybankowym zawierana jest z bankami zagranicznymi. Rynek swapów walutowych to najbardziej płynny segment rynku pieniężnego w Polsce.
Rynek krótkoterminowych instrumentów dłużnych
Wśród instrumentów dłużnych (poza bonami pieniężnymi), które są przedmiotem obrotów na międzybankowym rynku pieniężnym należy wymienić bony skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne banków komercyjnych oraz krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw. W segmencie transakcji międzybankowych rynki te są mało płynne. Bony skarbowe, których udział w finansowaniu potrzeb pożyczkowych Skarbu Państwa spada, są sprzedawane w ramach systemu Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych. Zasady funkcjonowania systemu dealerów ustalane są przez Ministerstwo Finansów. Następnie papiery te odsprzedawane są na rynku wtórnym innym podmiotom, w tym innym bankom komercyjnym. Udział transakcji międzybankowych w obrotach bonami skarbowymi jest mały, przeważają bowiem transakcje z podmiotami niebankowymi. Gros operacji zawartych na wtórnym rynku bonów skarbowych to operacje warunkowe.
Copyright by Portal Edukacji Ekonomicznej NBPortal.pl
Autor artykułu
Jolanta Wojtaszek
